Sorumluluk

Sorumluluk (mesuliyet); ‘hayvanlık safhası’nda bulunmayan, ‘insanlık safhası’nın ilk kademelerinde ancak bir sezgi hâlinde doğmaya başlayan, insanlık safhası boyunca ‘vazife’ anlayışının olgunlaşması oranında gelişme gösteren ve ancak ‘vazife safhası’nda olgunlaşan bir duygudur. (102, 60, 71, 178)

İnsanlık safhasının ilk kademelerindeki sorumluluk sezgisi

İnsanlığın ilk kademelerindeki ‘otomatizma’yı hayvanlık otomatizmasından ayıran özgürlük ve serbestlik hâli, hayvanlarda bulunmayan sorumluluk duygusu ve idrakinin insanlarda –bir sezgi hâlinde de olsa– doğmaya başlamış olduğunu gösterir. (102) Bu sorumluluk sezgisinin doğuşu, insanlık inkişafının hızlanmasında etken olan en önemli duyguların başlangıcıdır; çünkü ‘vicdan’ düalitesinin vazife ile ‘nefsaniyet’e yönelik zıtları arasındaki dengeler üzerinde bunun büyük rolleri olacaktır. (102)

İnsanlık safhasındaki varlığın (‘Varlık’) idraki önceki safhadakilere nazaran çok daha artmıştır. (60) İrade özgürlüğü, idrakin artması oranında çoğalmıştır. (60) Bu kudretleriyle oranlı olarak da sorumluluğun mânâsını yavaş yavaş sezmeye başlamıştır. (60) Bütün bu melekelerin artması ona ‘sevgi’ ve vicdan denilen yüksek inkişaf mekanizmalarının şuurunu az çok kazandırmıştır. (60) Bu suretle, insanlar, sorumluluk sezgilerinin gittikçe güçlenen baskıları altında, otomatik veya yarı idrakli olarak, insanlık mertebesini tamamlamaya çalışırlar. (60)

Vazife plânında sorumluluk

Bir insan, vazife anlayışı geliştiği oranda vazife yükümlülüklerini idrak etmeye başlamış ve sorumluluk duygusunu kazanma yoluna girmiş bulunur; bu da kendisine büyük ‘vazife plânı’nın ‘organizasyon’larına giden geniş yollarını sezdirmeye başlar. (71) Fakat idare mekanizmasındaki ‘vazife’ler, bir kâinat sorumluluğunun çeşitli derecelerdeki payını taşıyan vazife idrakine henüz varmamış bulunanlara verilemez. (71) Vazife plânındaki varlıklar, işlerini bütün sorumluluklarını müdrik (idrak etmiş) olarak yaparlar. (170) Vazife plânındaki organizasyonlar ‘Ünite’ye yaklaştıkça sorumlulukları da artar. (79)

Yükümlülük

Vazife